Wzory przemysłowe – najszybszy sposób na uzyskanie ochrony IP

Prawa do wzorów przemysłowych są co raz częściej wykorzystywane i doceniane, nie tylko przez duże firmy, ale także te z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Przy rejestracji trwającej kilka dni i stosunkowo niskich kosztach, wzór przemysłowy zapewnia szybką i skuteczną ochronę przed kopiowaniem produktów przedsiębiorstwa  działającego w każdej możliwej branży. Jest to jednak szczególnie istotne dla przedsiębiorstw z szybko rozwijających się sektorów rynku, o ciągle zmieniających się liniach produktowych. Wzory przemysłowe mogą być dla wielu firm równie, a wręcz jeszcze ważniejszym, elementem kompleksowej strategii ochrony własności intelektualnej, niż znaki towarowe czy nawet patenty.

Czym jest wzór przemysłowy z punktu widzenia prawa?

Wzorem, na który można uzyskać ochronę, jest postać całego lub części produktu, wynikająca m.in. z kolorystyki, kształtu, materiałów czy ornamentacji. Co istotne i w większości przypadków kluczowe, prawo z rejestracji wzoru nie obejmuje cech wynikających wyłącznie z funkcji technicznej produktu. Chroniona jest przede wszystkim warstwa wizualna, a nie sposób działania produktu. Dla innowacyjnych mechanizmów, których warstwa estetyczna nie odgrywa żadnego znaczenia – wzór przemysłowy z pewnością nie będzie najwłaściwszym rozwiązaniem.

Dwie drogi do uzyskania rejestracji

Ochronę na wzór przemysłowy (zwanym w aktualnych przepisach unijnych – wspólnotowym) w Polsce można uzyskać poprzez zgłoszenie w Urzędzie Patentowym RP, wówczas ochrona będzie ograniczona do terytorium Polski lub w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej – EUIPO, do którego zgłoszenie zapewni ochronę zarówno w Polsce, jak i w pozostałych państwach Unii Europejskiej. Udzielane prawa są praktycznie tożsame, różni się jedynie zasięg terytorialny.

Koszt zgłoszenia jednego wzoru przemysłowego na terytorium naszego kraju, to 300 PLN, 70 PLN za publikację oraz 150 PLN za pierwszy pięcioletni okres ochrony, czyli łącznie 520 PLN. Zgłoszenie jednego wzoru w Urzędzie Unii Europejskiej, na pierwsze pięć lat ochrony i publikacja, to koszt 350 EUR, także za niewielką dopłatą można zyskać ochronę w dodatkowych dwudziestu sześciu krajach. Warto także wiedzieć, że w jednym zgłoszeniu można zawrzeć wiele wzorów, dzięki czemu opłata za kolejne wzory jest niższa. Ochronę można przedłużyć raz na pięć lat, do maksymalnie dwudziestu pięciu lat. Każdy kolejny pięcioletni okres ochrony podlega opłacie.

Ekspresowa procedura rejestracyjna

W przypadku wzorów, które są zgłaszane do ochrony na terytorium Unii Europejskiej, świadectwo rejestracji z reguły uzyskuje się w kilkadziesiąt godzin od momentu zgłoszenia. W Polsce trwa to niewiele dłużej. Dla porównania, na ochronę patentową (dla wspomnianych już innowacyjnych mechanizmów, których warstwa estetyczna nie odgrywa żadnego znaczenia) czeka się kilka lat.

Ochrona bez rejestracji

Prawo unijne przewiduje również ochronę wzoru niezarejestrowanego. Taki wzór jest chroniony przez trzy lata od momentu upublicznienia. Dla wzorów, których z natury żywot jest krótkotrwały, taka ochrona może okazać się wystarczająca.

Strategia ochrony i wzrostu zysków

Często zdarza się, że przedsiębiorcy nie mają przekonania, czy ich produkt przypadnie do gustu konsumentom. Nie ma konieczności, aby taki wzór od razu rejestrować. Zazwyczaj korzystniej jest nie czekać, niemniej jednak można produkt wprowadzić na rynek i zobaczyć, czy zostanie przychylnie przyjęty. Upublicznienie produktu nie powoduje automatycznie braku możliwości uzyskania ochrony na wzór przemysłowy. Od momentu jego upublicznienia przedsiębiorca ma dwanaście miesięcy na dokonanie zgłoszenia na szczeblu krajowym bądź unijnym.

Dla porównania, poprzez udostępnienie wynalazku, nawet na kilka godzin przed dokonaniem zgłoszenia w odpowiednim urzędzie, traci on niezbędny do uzyskania patentu warunek  nowości.

W wyjątkowych przypadkach, gdy autor ciekawego wzoru nie chce go w danej chwili udostępniać, ale jednocześnie obawia się ryzyka, że konkurenci uprzedzą jego działania – można wzór zarejestrować, jednak z zastrzeżeniem odroczenia jego publikacji, do maksymalnie 30 miesięcy.

Wzory a budowanie przewagi na rynku

Krótki czas od zgłoszenia do rejestracji pozwala na uzyskanie przewagi rynkowej wobec konkurentów, którzy takiej ochrony nie mają.

Wzory, które nie wywołują odmiennego ogólnego wrażenia na zorientowanym użytkowniku, niż zarejestrowany wzór, biorąc przy tym pod uwagę zakres swobody twórczej przy ich tworzeniu, należy uznać za naruszające prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. W uproszczeniu – produkt o analogicznym albo zbliżonym wyglądzie będzie naruszał prawo, chyba że w danej branży czy z uwagi na konieczność występowania określonych cech funkcjonalnych, nawet niewielkie różnice będą wystarczające do uznania braku naruszenia. W dziedzinach, w których projektant ma mniejszą swobodę projektowania, różnica między wzorami podlegającymi rejestracji, a wcześniejszymi wzorami, może nie być tak duża, jak w przypadku, gdy projektant miał szeroką swobodę projektowania. Znajduje to również odzwierciedlenie w sporach sądowych.

Uwaga na potencjalne nadużycia

Urzędy rejestrują wzory przemysłowe szybko, bez badania, czy spełniają one stosowne przesłanki. Przesłanka do unieważnienia wzoru, taka jak brak nowości, może być badana dopiero na stosowny wniosek. Taka sytuacja może prowadzić do sporych zakłóceń w działalności gospodarczej. Sądy nie maja bowiem podstaw prawnych do badania ważności wzorów przemysłowych. Istnieje zatem przykładowo ryzyko udzielenia zabezpieczenia roszczeń wnioskodawcy – uprawnionego z prawa z rejestracji wzoru przemysłowego – poprzez zajęcie produktów konkurenta, mimo że wzór, na którym opiera swoje działania przed sądem wnioskodawca, w oczywisty sposób ustawowych warunków, takich jak nowość czy indywidualny charakter, nie spełnia. Często późniejsze unieważnienie wzoru czy uchylenie postanowienia o zabezpieczeniu roszczeń przez sąd, a nawet odszkodowanie nie jest w stanie usunąć szkód, które takie zabezpieczenie wyrządzi przedsiębiorcy. Utraty zaufania klientów często nie da się odbudować. Monitorowanie działań konkurencji może ograniczyć to zagrożenie.

Prawo o wzorach – nadchodzą głębokie zmiany

Pod koniec listopada 2022 roku, Komisja Europejska opublikowała propozycję zmian w przepisach prawa unijnego w zakresie wzorów przemysłowych, wychodzącą naprzeciw zmianom zachodzącym na świecie, w szczególności w obszarze nowych technologii. Już sama definicja wzoru ma ulec zmianie, tak aby objąć swoim zakresem nie tylko fizyczne produkty, ale również te funkcjonujące w formie cyfrowej. Ochrona wzorów przemysłowych ma być jeszcze bardziej widoczna poprzez zarezerwowanie litery „D” w okręgu dla zarejestrowanych wzorów, podobnie jak się to ma w przypadku liter „C” dla praw autorskich i „R” dla znaków towarowych.

Niewątpliwie proponowane zmiany ugruntują pozycję wzorów przemysłowych, jako istotnych elementów majątku większości dochodowych przedsiębiorstw.

5 praktycznych porad dla przedsiębiorców:

1. Zanim udostępnisz produkt ucieleśniający wzór lub sam wzór kontrahentom – zadbaj o stosowne postanowienia umowne w zakresie poufności
2. Po upublicznieniu produktu ucieleśniającego wzór masz maksymalnie 12 miesięcy na jego rejestrację
3. Im więcej zgłosisz wzorów na raz, tym poniesiesz niższe koszty
4. Zgłoszenie w UE jest niewiele droższe niż w Polsce, a gwarantuje ochronę we wszystkich państwach członkowskich
5. Możesz zastrzec wzór, ale nie musisz go od razu publikować, masz na to trzydzieści miesięcy

Artykuł opublikowany 24 lutego 2023 roku, na łamach dziennika Rzeczpospolita, Poradnik Prawo i podatki.