Ważne zmiany w procedurze cywilnej dla przedsiębiorców
W sobotę 1 lipca weszła w życie kolejna znacząca nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Zakres zmian jest niebagatelny i dotyka w zasadzie wszystkich obszarów ustawy, poczynając od konstrukcji pisma procesowego, przebiegu posiedzenia przygotowawczego, poprzez nowo wprowadzone postępowanie odrębne w sprawach konsumenckich, a kończąc na postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym. Z tego powodu nowelizacja budzi zainteresowanie nie tylko prawników, lecz także przedsiębiorców i konsumentów.
Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, zamiarem ustawodawcy było przede wszystkim usprawnienie prowadzenia postępowań, odciążenie sądów oraz poprawienie wad reformy KPC z 2019 r. Odpowiedź na to, czy ponad 150 zmian wprowadzonych na gruncie ustawy osiągnie zamierzony cel, będzie kwestią najbliższych tygodni i miesięcy. Natomiast już teraz niektóre ze znowelizowanych przepisów wpłyną w sposób istotny na kształt postępowań, w tym tych dotyczących spraw z zakresu własności intelektualnej. I to właśnie zmiany dotyczące postępowania zabezpieczającego w sprawach własności intelektualnej zdają się budzić największe kontrowersje, choć w dużym stopniu sankcjonują jedynie dotychczasową praktykę sądów orzekających w tej kategorii spraw.
Obowiązek wzięcia pod uwagę przez sąd możliwości unieważnienia praw wyłączonych
Badając przesłankę uprawdopodobnienia roszczenia, Sąd rozpoznający wniosek o zabezpieczenie dotyczący sprawy, na przykład o naruszenie prawa z patentu, zobowiązany jest wziąć pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa ochronnego w innym toczącym się postępowaniu.
W dotychczasowej praktyce zdarzało się już, że sędziowie z urzędu sprawdzali status prawa wyłącznego w odpowiednim rejestrze, w szczególności zwracając uwagę na to czy nie zostało wszczęte postępowanie w przedmiocie unieważnienia tego prawa. Teraz obowiązek uwzględnienia takiej okoliczności wynika z mocy ustawy, co ma zapobiec udzielaniu zabezpieczeń w wielu niejednoznacznych sytuacjach. Co więcej, to strony od teraz będą zobowiązane do poinformowania Sądu o tym, czy toczy lub toczyło się już postępowanie w tym przedmiocie, lub ewentualnie o braku wiedzy o takim postępowaniu. Co do zasady zmiany te należy ocenić pozytywnie, jako dążące do zabezpieczenia pewności obrotu prawnego. Jednocześnie jednak, należy zaznaczyć, że rozwiązanie to nie jest pozbawione wad. Po pierwsze, trudno wyjaśnić w jakim celu sądowi należy przedstawiać informację o tym, czy toczyło się postępowanie w przedmiocie unieważnienia prawa wyłącznego. Zakończone postępowanie, którego skutkiem nie było unieważnienie prawa, nie powinno mieć wpływu na postępowanie zabezpieczające.
Po drugie, wiele zależy od praktyki stosowania tego przepisu, w tym umiejętności sędziów dokonywania oceny prawdopodobieństwa unieważnienia prawa, co ma niebagatelne znaczenie zwłaszcza w przypadku patentów. Analiza nowości lub poziomu wynalazczego jest bowiem wyłączną domeną ekspertów z Urzędu Patentowego, posiadających wiedzę z danej, konkretnej dziedziny techniki. Podobnie więc jak w przypadku biegłych, których sąd nie może zastąpić, jeśli rozstrzygnięcie sprawy wymagałoby wiadomości specjalnych, nie powinien także być zmuszany przez ustawodawcę do wchodzenia w rolę eksperta. Powyższe może stanowić pole do nadużyć, jako element szerszej taktyki procesowej, w której naruszyciel, na przykład po otrzymaniu listu ostrzegawczego, zainicjuje postępowanie o unieważnienie prawa oparte o błahe przesłanki, ale wystarczające aby utrudnić sędziemu ocenę sytuacji.
Obowiązek wysłuchania strony obwiązanej
Drugim elementem zmierzającym do zabezpieczenia obrotu prawnego jest wprowadzony wymóg udzielania zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych w sprawach własności intelektualnej jedynie po wysłuchaniu obowiązanego (z pewnymi nielicznymi wyjątkami od tej zasady). Ustawodawca w odniesieniu do tej zmiany wyjaśniał, że jego zamiarem jest utrudnienie nadużywania instytucji zabezpieczenia roszczeń w sporach przedsiębiorców. Zwracano uwagę, że w dotychczasowej praktyce sądów zdarzały się sytuacje, w których przedstawiony we wniosku o zabezpieczenie stan faktyczny po skonfrontowaniu ze stanowiskiem strony przeciwnej na etapie postępowania zażaleniowego, dawał zupełnie inny obraz sprawy. Z tego powodu niektórzy sędziowie orzekający w sądach własności intelektualnej już od dawna umożliwiali stronie przeciwnej odniesienie się do wniosku o zabezpieczenie na piśmie lub nawet na rozprawie. Obecnie ta praktyka znajdzie więc swoje oparcie w ustawie.
Powyższa zmiana oceniana jest jednak niejednoznacznie. Z jednej strony jest ona wyrazem gwarancji procesowej obrony swych praw przez stronę, z drugiej jednak stoi ona w opozycji do zasady szybkości postępowania zabezpieczającego (wniosek o zabezpieczenie powinien być co do zasady rozpoznany niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od wpływu do sądu), mającej gwarantować skuteczność udzielanej ochrony, szczególnie tam, gdzie wszelkie opóźnienia mogłoby spowodować szkody nie do naprawienia dla właściciela praw.
Zmiana ta niewątpliwie wzmacnia pozycję strony obowiązanej, może jednak być wykorzystana jako szansa na udaremnienie postępowania zabezpieczającego, w przypadku działających w złej wierze naruszycieli. Wątpliwości budzi także umiejscowienie tej regulacji w części przepisów dotyczącej innych wypadków zabezpieczenia, co powoduje że nie będzie ona miała zastosowania do zabezpieczenia roszczeń o charakterze pieniężnym dochodzonych w sprawach własności intelektualnej, ani również instytucji szczególnej takiej jak na przykład zabezpieczenie środka dowodowego.
Złożenie wniosku o zabezpieczenie po upływie 6 miesięcy od powzięcia informacji o naruszeniu
Nowelizacja ustawy wprowadza również regulację nakładająca na sąd obowiązek oddalenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia, o ile został on złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona powzięła wiadomość o naruszeniu jej prawa wyłącznego. Ta swoiście ukształtowana przesłanka pilności, jest kolejną regulacją sankcjonująca praktykę sądową. Dotychczas bowiem niektóre sądy uznawały, że strona wnioskująca o udzielenie zabezpieczenia po upływie takiego czasu, nie ma interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Ma to motywować uprawnionych do szybkiego przeciwdziałania naruszeniom, zakładając że skoro podmiot nie reaguje natychmiast na naruszenie, to sprawa ta nie uzasadnia pilnego udzielenia tymczasowej ochrony.
Z tego powodu zmianę należy ocenić pozytywnie, choć nie jest ona pozbawiona wad. Przepis w brzmieniu nadanym mu ustawą nie pozostawia bowiem sądowi swobody w orzekaniu, zwłaszcza w sytuacjach w których strona co prawda powzięła wiadomość o naruszeniu, jednak przez wiele miesięcy miała problem z ustaleniem osoby naruszyciela. Można też sobie wyobrazić sytuację, w której strony przez wiele miesięcy próbowały polubownie rozwiązać spór i zawarły ugodę czy innego rodzaju porozumienie, które następnie nie zostało wykonane przez naruszyciela. Z tych przyczyn sąd powinien mieć możliwość uwzględniania tego rodzaju okoliczności rozpoznając wniosek o zabezpieczenie. Restrykcyjne stosowanie tej regulacji może w pewnych przypadkach prowadzić do osłabienia tymczasowej ochrony właścicieli praw wyłącznych, a przecież ochrona przysługujących im praw powinna stanowić nadrzędny cel postępowania zabezpieczającego.
Zażalenia w postępowaniu o udzielenie zabezpieczenia
Jedną z istotnych zmian wprowadzonych nowelizacją kodeksu postepowania cywilnego z 2019 r. było wdrożenie instytucji tzw. zażaleń poziomych na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia. Przyjęta wówczas zmiana była szeroko krytykowana jako podstawa do tworzenia regionalizmów orzeczniczych oraz budząca wątpliwości stron co do obiektywizmu sędziów rozpoznających zażalenie na postanowienie wydane przez sędziego z tego samego wydziału. Ustawodawca nie pozostał głuchy na tę krytykę, co doprowadziło do zmiany przepisu i aktualnie zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji będą już rozpoznawane przez sąd drugiej instancji. Z tej perspektywy zmiana ta umożliwi poddanie postanowienia kontroli przez sąd wyższego szczebla.
Nowe wymogi dotyczące pism procesowych
Ustawodawca zmierzając do przyspieszenia postępowania, konsekwentnie od lat wprowadza dodatkowe obowiązki, kierowane głównie do profesjonalnych pełnomocników (adwokatów, radców prawnych czy rzeczników patentowych), dotyczące redakcji pism procesowych w sposób zwięzły i przejrzysty. Nowa regulacja, będąc zgodną z duchem dotychczasowych zmian, wskazuje że pismo wnoszone przez profesjonalnego pełnomocnika powinno zawierać wyraźnie wyodrębnione oświadczenia, twierdzenia i wnioski, w tym wnioski dowodowe. Z tego powodu dotychczasowa praktyka niektórych pełnomocników, polegająca na zgłaszaniu wniosków dowodowych w uzasadnieniu pisma procesowego, nie będzie już akceptowalna, gdyż zamieszczone tam wnioski nie będą wywoływać żadnego skutku.
Postępowanie odrębne w sprawach konsumenckich
Ustawodawca zdecydował się wprowadzić nowe postępowanie odrębne, dotyczące sporów przedsiębiorców z konsumentami, tak by zapewnić tym drugim sprawniejsze rozpoznawanie ich spraw. Na przedsiębiorców, nawet jeśli zaprzestali oni prowadzenia działalności gospodarczej, nałożono między innymi obowiązek przedstawienia już w pierwszym piśmie procesowym (pozwie lub odpowiedzi na pozew) wszystkich twierdzeń i dowodów. Ponadto, przedsiębiorca będzie musiał wykazać, że przed wytoczeniem powództwa podjął próbę dobrowolnego rozwiązania sporu, nie uchylając się od niej i nie uczestnicząc w niej w złej wierze, czym mógł przyczynić się na przykład do zbędnego wytoczenia powództwa. W przeciwnym wypadku, przedsiębiorca może zostać obciążony nawet podwójnymi kosztami procesu, niezależnie od wyniku sprawy.
Jawność postępowania
Ustawa wprowadza kilka zmian dotyczących przeprowadzania rozpraw i możliwości rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym. Przede wszystkim z punktu widzenia profesjonalnego pełnomocnika istotnym będzie zawarcie w pierwszym piśmie procesowym wniosku o wysłuchanie strony na rozprawie. W innym przypadku, sąd po wymianie przez strony pism procesowych i dokumentów, mając na względzie całokształt okoliczności sprawy, będzie uprawniony do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, a więc z pominięciem rozprawy. Ponadto, jeżeli w sprawie wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, na którym nie udało się rozwiązać sporu, sąd będzie mógł rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym i to bez względu na to, czy strony wnioskowały o przeprowadzenie rozprawy.
Sąd będzie także uprawniony do zamknięcia rozprawy na posiedzeniu niejawnym, jeżeli uzna że wyznaczanie kolejnych posiedzeń jest zbędne. W takiej sytuacji sąd umożliwi stronom zabranie głosu jedynie w formie pisma procesowego.
Obok powyższych znaczących zmian, warto również wspomnieć o kilku mniejszych. Ustawodawca zdecydował się m.in. na podniesienie wartości przedmiotu toczących się przed sądami okręgowymi sporów z 75 tys. zł do 100 tys. zł, co spowodować ma odciążenie sądów tego szczebla i rozpoznawanie spraw o wartości przedmiotu sporu do tej kwoty przez sądy rejonowe. Wprowadzono ponadto do ustawy instytucję pełnomocnika do doręczeń, tj. osoby upoważnionej wyłącznie do odbioru pism sądowych. Ustawa wprowadza także nowe zasady dotyczące doręczania korespondencji przedsiębiorcom wpisanym do CEIDG, nakładając na nich obowiązek zawiadomienia sądu o każdej zmianie adresu do doręczeń wpisanego do tego rejestru.
Podsumowując powyższe uwagi, trudno jest pozbyć się wrażenia, że ustawodawca dąży do uproszczenia i przyśpieszenia postępowania, co odbywa się niestety kosztem jego jakości i dostępu stron do sądu. Wprowadzane zmiany nie wpłyną raczej pozytywnie na postrzeganie sądów przez strony, którym ogranicza się możliwość przedstawienia stanowiska i wypowiedzenia na rozprawie. Tak konsumenci jak i przedsiębiorcy, będą w tej sytuacji musieli zdać się na wsparcie profesjonalnych pełnomocników, aby uniknąć negatywnych skutków procesowych. Dla uprawnionych z tytułu praw własności przemysłowej, twórców, programistów czy hodowców odmian roślin, zmiany dotyczące spraw z zakresu własności intelektualnej są z kolei o tyle istotne, że będą zmuszały do systematycznego monitorowania możliwych naruszeń w związku z 6-miesięcznym terminem na podjęcie działań prawnych od chwili wykrycia naruszenia.
Autor: Michał Czubak, radca prawny, aplikant rzecznikowski, JWP Rzecznicy Patentowi
Artykuł opublikowany 28.07.2023 r. w dzienniku Rzeczpospolita, Poradnik Prawo i Podatki
