Nowelizacja prawa własności przemysłowej 2020

Pod koniec lutego 2020 r. wchodzi w życie kolejna nowelizacja prawa własności przemysłowej. Celem wprowadzenia tych zmian było zaimplementowanie do polskiego porządku prawnego przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2046 w zakresie znaków towarowych, Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej oraz dostosowanie przepisów krajowych do tych obowiązujących w Konwencji o Patencie Europejskim. Oprócz tego wprowadzono szereg nowych rozwiązań w zakresie postępowania sprzeciwowego oraz spornego (więcej: Nowelizacja ustawy Prawo własności przemysłowej – październik 2019). Odpowiadamy na najważniejsze pytania jakie pojawiają się w związku z tymi zmianami.

Czy będzie można patentować programy komputerowe?

Zmiana brzmienia art.28 nie otworzy drogi do patentowania programu komputerowego jako takiego, gdyż w dalszym ciągu nie będzie on traktowany jako wynalazek. Za wynalazki nie będą uznawane także schematy, zasady i metody przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej. Inaczej zdefiniowany został również zakres ochrony.

W dotychczasowych wymogach stawianych zastrzeżeniom patentowym cechy techniczne dla rozwiązań w kategorii „sposób” musiały odnosić się do technicznego oddziaływania na materię [art.33]. Nowelizacja pwp zniosła ten wymóg. Dla tej kategorii wynalazków zakres żądanej ochrony definiowany będzie przez zastrzeżenia patentowe odnoszące się do czynności oraz środków technicznych sposobu.

W kontekście zniesienia wymogu technicznego oddziaływania na materię można rozważać jaka będzie praktyka Urzędu w kwestii ochrony wynalazków wykorzystujących AI? Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe oparte są na modelach obliczeniowych i algorytmach, które same w sobie są metodami matematycznymi i nie wywołują efektu technicznego. Zatem ochrona wynalazków opartych na AI jako takich nie będzie możliwa. Natomiast jeśli metoda matematyczna przyczynia się do technicznego charakteru wynalazku poprzez to, że służy do realizacji jakiegoś celu technicznego (np. wykorzystuje przetwarzane dane do np. monitorowania stanu pacjenta), to w świetle wytycznych Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) jest wynalazkiem patentowalnym (patrz EPO Guidelines).

Pytanie o to, jak do oceny wynalazków wykorzystujących AI podejdzie Urząd Patentowy RP, na razie pozostaje bez odpowiedzi. Należy mieć nadzieję, że praktyka UPRP w ocenie tego typu rozwiązań będzie podobna do tej, jaką stosuje EPO, zwłaszcza, że jednym z motywów nowelizacji pwp było zbliżenie do prawa europejskiego.

Usunięcie z treści art.33 zapisów dotyczących technicznego oddziaływania na materię może zwiększyć szanse uzyskania ochrony dla tzw. wynalazków wspomaganych komputerowo, czyli rozwiązań, gdzie występuje dalszy efekt techniczny, wykraczający poza zwykłe oddziaływanie (interakcje) pomiędzy programem i komputerem.

Dotychczas właśnie wymóg technicznego oddziaływania na materię był wykorzystywany przez Urząd Patentowy, by odrzucać wnioski o ochronę dla wynalazków wspomaganych komputerowo. Tymczasem EPO przyznawał ochronę patentową takim wynalazkom. Co więcej patenty te, po przeprowadzeniu procedury walidacji (uznania ważności), wchodziły do polskiego porządku prawnego. Zatem nowelizacja art.33 pwp wyrównuje szanse na uzyskanie ochrony dla wynalazków wspomaganych komputerowo zgłaszanych w trybie krajowym (w UPRP) oraz europejskim (w EPO).

Ujednolicenie podejścia EPO i UPRP widać również na przykładzie wprowadzonych nowelizacją przepisów wyłączających spod ochrony patentowej wytwory uzyskiwane czysto biologicznymi sposobami hodowli roślin lub zwierząt. Doprecyzowano również, że hodowla czysto biologiczna to taka, która w całości składa się ze zjawisk naturalnych, takich jak krzyżowanie lub selekcjonowanie [art.29 pwp].

Jakie zmiany nastąpiły w zakresie formułowania opisu wynalazku i procedury rozpatrywania  zgłoszeń patentowych?

Nowelizacja pwp wprowadza konieczność wskazania w opisie wynalazku problemu technicznego do rozwiązania [art.33]. Ponadto ustalono, że kilka wynalazków ujętych w jednym zgłoszeniu spełnia wymóg jednolitości, jeżeli „istnieje między nimi związek techniczny” oparty na cesze lub cechach technicznych, które określają wkład wnoszony przez każdy z wynalazków do stanu techniki.

W procedurze rozpatrywania przez Urząd Patentowy RP zgłoszeń wynalazków wprowadzono ustawowo zakreślony termin przeprowadzenia przez Urząd sprawozdania o stanie techniki [art.47 pwp]. Po nowelizacji ustawowy termin to 9 miesięcy od daty pierwszeństwa. W takich ramach czasowych Urząd będzie sporządzał sprawozdanie o stanie techniki dla każdego zgłoszenia wynalazku podlegającego ogłoszeniu. Dodatkowo, wraz ze sprawozdaniem Urząd obligatoryjnie sporządzi wstępną ocenę dotyczącą wymogu jednolitości zgłoszenia i spełnienia warunków wymaganych do uzyskania patentu. Jest to w mojej ocenie spora zmiana jakościowa, która pozwoli zgłaszającym na uzyskanie informacji o szansach na uzyskanie ochrony jeszcze przed publikacją zgłoszenia wynalazku.

Nowelizacja pwp wprowadza więcej elastyczności w kwestii zmiany treści zgłoszenia. Dzięki nowym przepisom będzie można wprowadzać uzupełnienia i poprawki do zgłoszenia wynalazku (do opisu i zastrzeżeń), które jednak nie mogą wykraczać poza to, co zostało ujawnione w dacie zgłoszenia [art.37 pwp] do czasu wydania decyzji o udzieleniu patentu. Dotychczas takie zmiany mogły być dokonywane jedynie do czasu ogłoszenia o zgłoszeniu, co w praktyce oznaczało, że po publikacji zgłoszenia możliwe było jedynie zawężanie zakresu żądanej ochrony.

Zaostrzono z kolei wymogi w zakresie opisu wynalazku. Oprócz konieczności spełnienia przesłanek nowości, poziomu wynalazczego i przemysłowej stosowalności, wynalazek musi być przedstawiony jasno i wyczerpująco, tak by znawca mógł go urzeczywistnić. Zastrzeżenia patentowe muszą zwięźle i jasno określać przedmiot żądanej ochrony oraz być w całości poparte opisem. Jeśli choć jedno z tych kryteriów nie zostanie spełnione, to Urząd Patentowy wyda decyzję o odmowie udzielenia patentu [art.49 pwp]. Z tych samych powodów patent może zostać unieważniony w całości lub w części. Co więcej, znowelizowane przepisy znacznie ułatwią eliminowanie z obrotu prawnego patentów, które nie spełniają wymaganych kryteriów. Wniosek o unieważnienie patentu będzie mógł złożyć każdy, podczas gdy na gruncie obecnych przepisów strona wnosząca o unieważnienie musiała wykazać interes prawny. Stanowiło to spore utrudnienie w procedurze unieważniania patentów.

Zmiany pwp w zakresie formułowania opisu wynalazku i procedury rozpatrywania zgłoszeń patentowych oraz zniesienie przesłanki interesu prawnego przy wnioskach o unieważnienie patentu zapewne wymuszą na zgłaszających poprawę jakości sporządzanych opisów patentowych. Warto zatem powierzyć przygotowanie opisu wynalazku profesjonalnym pełnomocnikom – rzecznikom patentowym mającym doświadczenie w danej dziedzinie techniki.

A co z „małym patentem”, czyli wzorem użytkowym?

Nowelizacja przepisów PWP objęła również wzory użytkowe, nazywane często „małymi patentami”, dla których ochrona udzielana jest na 10 lat. Przede wszystkim zmieniono definicję wzoru użytkowego. Obecną, nieco archaiczną, zastąpi zupełnie nowa. Zgodnie z art. 94 pwp wzorem użytkowym będzie nowe i nadające się do przemysłowego zastosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci, albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci. Doprecyzowano, że wymóg trwałej postaci przedmiotu jest zachowany również, gdy wytwór według wzoru użytkowego zmienia swoją postać w związku z korzystaniem zgodnym z przeznaczeniem.

W ślad za tymi zmianami zwiększono też wymagania wobec formułowania opisu wzoru użytkowego. Po pierwsze, opis zgłoszenia wzoru użytkowego będzie musiał określać jego przemysłowe zastosowanie, po drugie, wyraźnie wskazano, że zgłoszenie wzoru dotyczy pojedynczego rozwiązania i w konsekwencji może obejmować jedno zastrzeżenie ochronne. W opisie wzoru użytkowego można ująć różne postaci przedmiotu, które posiadają te same istotne cechy techniczne. Po trzecie zakres żądanej ochrony powinien być sformułowany w sposób jasny i zwięzły. Tym samym zmieni się nie tylko definicja wzoru użytkowego, ale równocześnie wzrosną wymagania odnośnie jakości sporządzanej dokumentacji, podobnie jak w opisach patentowych.

Wyłączne kompetencje w zakresie postępowań przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków, produktów leczniczych oraz produktów ochrony roślin, wzorów użytkowych i topografii układów scalonych pozostawiono rzecznikom patentowym, z uwagi na konieczność zapewnienia zgłaszającym profesjonalnej obsługi, wymagającej nie tylko umiejętności praktycznych ale i specjalistycznej wiedzy technicznej.

Przy omawianiu zmian pwp warto również odnotować szereg zmian w postępowaniach spornych prowadzonych przed Urzędem Patentowym. O tym szerzej w artykule Unieważnienie patentu bez zbędnych formalności?

Czy będzie łatwiej ścigać naruszycieli prawa własności przemysłowej?

Zmiany nastąpią również w procedurach dochodzenia roszczeń od naruszycieli [art.286 pwp]. Uprawniony z patentu lub innego prawa własności przemysłowej będzie mógł jeszcze przed wytoczeniem powództwa żądać m.in zajęcia rozsądnej ilości i wielkości próbek towarów, materiałów lub narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji tych towarów oraz związanych z nimi dokumentów. Wystarczy, że uprawdopodobni roszczenie albo zagrożenie naruszenia. Wszystko po to, aby uprawniony mógł odpowiednio zabezpieczyć dowody.

Co więcej, jeśli uprawniony wiarygodnie wykaże, że dochodzi do naruszenia jego prawa własności przemysłowej (patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji), to może się zwrócić do sądu o nakazanie naruszającemu udzielenia informacji o pochodzeniu, sieciach dystrybucji, ilości i cenach towarów lub usług, które są konieczne dla dochodzenia roszczenia przez tego uprawnionego.

Istotną zmianą jest rozszerzenie kręgu osób, które mogą być objęte wnioskami o zabezpieczenie dowodów i w konsekwencji roszczeniami uprawnionego z prawa własności przemysłowej. Otóż omawiane przepisy obejmą również:

• osobę, u której stwierdzono posiadanie towarów naruszających patent, dodatkowe prawo ochronne, prawo ochronne lub prawo z rejestracji, albo
• osobę korzystającą z usług naruszających ww. prawa, albo
• osobę, która świadczy usługi naruszające te prawa, albo
• osobę wskazaną przez którąś z powyższych osób jako osoba uczestnicząca w produkcji, wytwarzaniu lub dystrybucji towarów lub świadczeniu usług naruszających patent, dodatkowe prawo ochronne, prawo ochronne lub prawo z rejestracji, przy czym działania tej wskazanej osoby mają na celu uzyskanie bezpośrednio lub pośrednio zysku lub innej korzyści ekonomicznej.

W zamian za tak szerokie możliwości pozyskania danych o skali potencjalnych naruszeń uprawniony z prawa własności przemysłowej musi wnieść skuteczne powództwo przeciwko osobie, od której żąda ujawnienia informacji. W sytuacji, gdy do takiego powództwa nie dojdzie, podmiotowi udzielającemu żądanych informacji przysługuje roszczenie naprawienia szkody, która powstała wskutek wykonania obowiązku udzielenia informacji.

Jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie przeciwko naruszycielowi w terminie wyznaczonym przez sąd, albo też pismo wszczynające postępowanie zostało wycofane, zwrócone albo odrzucone, albo powództwo bądź wniosek oddalono lub postępowanie umorzono, udzielającemu informacji przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem obowiązku udzielenia informacji na zasadach ogólnych. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od dnia jego powstania.

W świetle opisanych wyżej, nowych przepisów warto rozważyć przeprowadzenie badania czystości patentowej nie tylko przed wprowadzeniem produktu czy usługi na rynek. Może się okazać bowiem, że korzystamy z usług naruszających prawa własności przemysłowej, a takie działanie będzie już powodem do dochodzenia roszczeń przez uprawnionego.

Podsumowanie

Nowelizacja pwp była dawno oczekiwana przez przedsiębiorców. Z jednej strony zmiany przepisów podniosą wymagania jakościowe co do treści opisów wynalazków, a z drugiej strony zgłaszający będą mieli możliwość modyfikacji zakresu ochrony do czasu wydania decyzji przez Urząd Patentowy. Z kolei wprowadzenie ustawowej możliwości uzyskiwania informacji o skali potencjalnego naruszenia prawa własności przemysłowej da uprawnionym potężny oręż w walce z naruszycielami i potencjalnie zachęci ich do pełnego korzystania z udzielanego przez Urząd monopolu.

Wydaje się zatem, że w świecie własności przemysłowej wchodzimy w nową jakość nie tylko w zakresie udzielanych praw ale też większego poszanowania własności przemysłowej. Miejmy nadzieję, że przełoży się to również na wzrost liczby chronionych polskich rozwiązań i przyczyni się do podniesienia innowacyjności polskiej gospodarki.

Autor: Iwona Płodzich-Hennig