Na tropie twórcy – problem ochrony autorskiej efektów działalności AI

Ochrona prawna dzieł stworzonych przez sztuczną inteligencję (AI) staje się coraz bardziej kontrowersyjna i złożona. W miarę jak technologia AI rozwija się i znajduje zastosowanie w różnych dziedzinach, pojawiają się pytania dotyczące tego, kto jest właścicielem praw autorskich do treści generowanych przez algorytmy.

Czy AI może być uznana za twórcę? 

W świetle obowiązującego prawa należy stwierdzić, że twórcą, w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. podmiotu, na rzecz którego co do zasady powstają  prawa autorskie, może być wyłącznie człowiek.[1]

Powyższe potwierdza orzecznictwo – Sąd Najwyższy uznał, że pierwotnym źródłem prawa autorskiego jest twórcza działalność osoby fizycznej. Z samej natury procesu twórczego wynika, że twórcą może być jedynie człowiek,[2] a przesądzające o ochronie utworu cechy mogą zostać nadane tylko przez niego. Jedynie on jest wyposażony w zdolność stworzenia czy wykreowania utworu.[3]

Obecny stan prawny w Polsce nie pozwala na uznanie AI za twórcę dzieł, a ponadto spośród podmiotów prawa cywilnego dokonać aktu twórczego może wyłącznie człowiek.[4] Jednakże temat ten jest dynamiczny i wymaga dalszych badań oraz regulacji, aby dostosować prawo do szybko rozwijającej się technologii.

Komu przypisać autorstwo dzieł generowanych przy pracy AI i człowieka?

Jednym z problemów dotyczących wytworów stworzonych w całości lub w części przy udziale AI w prawie autorskim jest odpowiedź na pytanie, czy w ogóle podlegają one ochronie? Na gruncie istniejących dziś rozwiązań nie można przypisać autorstwa bezpośrednio AI, natomiast można przyznać je osobie, która projektuje lub zatrudnia system sztucznej inteligencji [5] oraz bierze czynny udział w procesie tworzenia dzieła za pomocą AI.

Przykładowo, Image-to-image translation to metoda polegająca na tym, że człowiek dostarcza obraz, który AI przekształca w inny, zachowując jednocześnie istotne cechy i strukturę oryginału. Jednak wykorzystanie tego narzędzia w procesie twórczym nie będzie wystarczające do przypisania autorstwa osobie dostarczającej. Możemy tu porównać sytuację, gdy klient zatrudnia artystę, przekazując mu uwagi dotyczące pożądanego dzieła, tego co ma przedstawiać, jego stylu, nastroju itp. Fakt, że klient udziela twórcy wskazówek skutkujących tym, że następnie uznaje końcowy efekt – obraz za odpowiadający pewnej swojej wyobrażonej koncepcji, nie czyni go autorem dzieła.[6]

Warto przyjrzeć się także sytuacji w USA. Tamtejszy Urząd ds. Praw Autorskich (USCO) wskazał, co jest decydujące dla oceny, czy utwór został stworzony przez człowieka.
A mianowicie istotne jest ustalenie, czy AI służyło jedynie jako narzędzie pomocnicze, czy też tradycyjne elementy autorstwa w dziele – ekspresja literacka, artystyczna lub muzyczna bądź elementy selekcji, aranżacji, itp. – zostały w rzeczywistości wymyślone i wykonane nie przez człowieka, lecz przez maszynę.

Jeśli dzieło stworzone zostało przez maszynę lub proces, który działa losowo, lub automatycznie, bez żadnego twórczego wkładu lub interwencji ludzkiego autora to nie możemy mówić o autorstwie człowieka. Natomiast jeśli w trakcie tworzenia utworu w programie człowiek podejmuje pewne decyzje dot. cech utworu i procesu twórczego, aktywnie kształtuje swoje wybory w czasie rzeczywistym podczas działania programu (segregacja, wybór elementów), a efekt tych wyborów powstaje jedynie za pomocą programu, można uznać, że taki wkład ma charakter twórczy.

Jak odróżnić czy utwór został stworzony przez AI czy przez człowieka? – przegląd metod

Rozróżnienie między utworami stworzonymi przez AI a tymi, które powstały dzięki ludzkiej kreatywności, staje się coraz bardziej skomplikowane. Istnieje kilka kluczowych aspektów, które mogą pomóc w identyfikacji źródła utworu:

• etykietowanie – ma na celu zapewnienie transparentności i autentyczności materiałów publikowanych w różnych mediach. Etykiety informują odbiorców o tym, że dany materiał został stworzony lub zmodyfikowany za pomocą narzędzi AI. Przykładem jest platforma Meta, która oznacza treści generowane przez AI, aby promować przejrzystość i zrozumienie wśród użytkowników[7];
• detekcja z użyciem AI – odnosi się do procesów identyfikacji i analizy treści, które zostały wygenerowane przez systemy AI, za pomocą stworzonych do tego celu programów;
• haszowanie – technika, która polega na przekształceniu danych wejściowych (np. tekstu, obrazu) w unikalny ciąg znaków o stałej długości, zwany hashem. Każdy plik lub fragment treści generowanej przez AI może być przypisany do unikalnego hasha, co umożliwia jego identyfikację i weryfikację;
• fingerprinting – może uwzględniać różne cechy danych, takie jak struktura i zawartość, jest używany do rozpoznawania wzorców;
• metadane – dostarczają informacje o pochodzeniu, autorze oraz szczegółach technicznych powstałych materiałów.

Problem identyfikacji pochodzenia treści AI w świetle przepisów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 – Artificial Intelligence Act  (AIA)

Art. 50 ust. 2 AIA narzuca obowiązek do oznakowania sztucznych treści w formacie nadającym się do odczytu maszynowego (machine-readable format). Nakaz ten dotyczy dostawców systemów AI, tj. systemy generujące syntetyczne treści dźwięki, obrazy, wideo, tekst.

Wyjątkiem od obowiązku oznaczenia jest działanie pomocniczych systemów AI, np. w zakresie standardowej edycji.

Podmioty stosujące system AI generujący syntetyczne treści, które mogą wzbudzić wrażenie prawdziwych (deepfake), muszą co do zasady ujawnić, że rozpowszechniane treści te zostały sztucznie wygenerowane, ewentualnie poddane innego rodzaju manipulacji.[8]

[1] M. Markiewicz [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 8.

[2] Wyrok SN z 14.02.2014 r., II CSK 281/13, LEX nr 1459159.

[3] Wyrok NSA z 6.10.2017 r., II FSK 2462/15, LEX nr 2393123

[4] A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 8.

[5] https://zaiks.org.pl/artykuly/2023/grudzien/czego-tworcy-oczekuja-od-ai-act

[6] https://www.traple.pl/tworczosc-ai-a-prawo-autorskie-w-usa-rozstrzygniecia-us-copyright-office-i-wnioski-dla-polskiego-prawnika/

[7] https://www.meta.com/pl-pl/help/artificial-intelligence/how-ai-generated-content-is-identified-and-labeled-on-meta/

[8] D. Flisak, Akt w sprawie sztucznej inteligencji, LEX/el. 2024.