Monopol a uczciwa konkurencja – poznaj 4 zasady tworzenia umów

W czasach gwałtownego postępu technologicznego i gospodarki opartej na informacji i wiedzy znaczącą rolę w kształtowaniu środowiska biznesowego odgrywają dwie autonomiczne koncepcje prawne, które jak mogłoby się wydawać stoją w sprzeczności: prawo własności intelektualnej i prawo konkurencji. To pierwsze chroni inwestycje, postęp i innowacje poprzez przyznanie uprawnionemu wyłączności, czyli prawnego monopolu na wykorzystanie swoich wytworów lub rozwiązań, na określonych terytoriach (najczęściej w określonych państwach). To drugie, jako prawo publiczne, stoi na straży wolnego i konkurencyjnego rynku.

Istnienie monopolu w jakiejkolwiek postaci, w tym monopolu na dobrach intelektualnych zasadniczo koliduje z podstawowymi celami i założeniami prawa konkurencji. Za ich sprawą na monopolistycznym rynku konkurencja staje się istotnie ograniczona, jeśli nie całkowicie wyłączona. Z drugiej jednak strony, celem obu dziedzin prawa jest efektywny podział zasobów oraz promowanie postępu technicznego, a ostatecznym beneficjentem ciągle rozwijającej się technologii, często objętej ochroną prawna własności intelektualnej, jest konsument, o którego dobro w szerszym aspekcie dba również prawo konkurencji. Wzajemna relacja pomiędzy tymi dwiema koncepcjami prawnymi jest szczególnie skomplikowana.

Aby poruszać się w tym zmiennym krajobrazie, przedsiębiorcy muszą z jednej strony mieć wiedzę jak zabezpieczyć swoje dobra i zwiększać swoją przewagę konkurencyjną na rynku, a z drugiej, jak zarządzać ryzykiem antymonopolowym, aby nie narazić się na sankcje z tytułu naruszenia reguł prawa konkurencji.

Poznaj 4 zasady prawa konkurencji istotne dla  posiadaczy praw wyłącznych regulowanych ustawą o prawie własności przemysłowej lub utworów w rozumieniu prawa autorskiego. Zaczynamy!

1. Postępuj zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, aby móc korzystać z monopolu

W polskim porządku prawnym prawo konkurencji respektuje możliwość przyznania monopolu prawnego na dobrach chronionych prawem własności intelektualnej i nie ingeruje w niego tak długo jak nie jest on wykorzystywany niezgodnie z prawem konkurencji. Ustawa znajduje zastosowanie do oceny zachowań uprawnionego z praw własności intelektualnej, gdy podejmie on decyzję i kroki do komercyjnej eksploatacji swoich produktów czy też usług.

2. Konkurencja na rynku jest potrzebna – ograniczając ją nie zyskasz

Prawo konkurencji zakazuje wszelkich porozumień i praktyk uzgodnionych między przedsiębiorstwami, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. W drodze wyjątku od tej reguły zakaz porozumień antykonkurencyjnych nie ma zastosowania do porozumień niosących ze sobą korzyści ekonomiczne, jeżeli ograniczenia w nich zawarte są niezbędne do ich osiągnięcia, a konsumenci, zyskują znaczny w nich udział. Ponadto, porozumienia tego rodzaju nie mogą przedmiotowym przedsiębiorstwom pozwalać na eliminowanie konkurencji w stosunku do znacznej części produktów. Ponieważ ustalenie czy powyższe warunki zostały spełnione jest niezwykle trudne i ryzykowne, ustawodawca wprowadził tzw. wyłączenie grupowe dla określonej kategorii porozumień, które po spełnieniu warunków w nim zawartych jest uznawane za zgodne z prawem konkurencji, nawet jeśli obiektywnie znacząco na nią wpływa.

Jednym z takich wyłączeń grupowych jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2007 r. dotyczące porozumień o transferze technologii (dalej „wyłączenie grupowe”). Co ważne, analogiczne rozwiązania przyjęte są na poziomie unijnym.

3. Sprawdź czy Twoje relacje z kontrahentem kwalifikują się do łagodniejszego traktowania

Transfer technologii w rozumieniu wyłączenia grupowego obejmuje umowy o udzieleniu licencji na korzystanie z praw do technologii (w tym know-how) lub umowy o przeniesieniu praw do technologii między dwoma przedsiębiorcami w celu wytwarzania towarów objętych porozumieniem, jedynie w takim przypadku gdy część ryzyka związanego z wykorzystaniem technologii ponosi nadal przedsiębiorca przenoszący prawo.

Zasady określone w wyłączeniu grupowym stosuje się również do wszelkich porozumień o zrzeczeniu się roszczeń i o rozstrzyganiu sporów związanych z transferem technologii.

Zasady dotyczące wyłączenia grupowego różnią się w zależności od pozycji rynkowej stron porozumienia. W skrócie, jeśli firmy są konkurentami, wyłączenie blokowe stosuje się, gdy ich łączny udział w rynku nie przekracza 20%. Natomiast jeśli firmy nie są konkurentami, próg ten wynosi 30%. Regulacje mogą się różnić w zależności od rodzaju porozumienia. Na przykład, gdy jedna firma udziela licencji drugiej, albo gdy obie firmy udzielają sobie wzajemnie licencji na korzystanie z praw do technologii. Istnieją też różnice w sytuacjach, gdzie licencja dotyczy technologii, które nie konkurują ze sobą (jednostronny transfer technologii), oraz gdy licencja dotyczy technologii konkurencyjnych (dwustronny transfer technologii).

4. Koniecznie poznaj szczegółowe regulacje dotyczące konkretnych zapisów umów

W oparciu o wytyczne prawa, niedozwolone w umowach o transferze technologii są klauzule, które ograniczają swobodę ustalania przez którąkolwiek ze stron cen towarów dla podmiotów niebędących stronami porozumienia, chyba że porozumienie jest zawarte miedzy przedsiębiorcami niebędącymi konkurentami, wówczas dopuszczalna jest możliwości wyznaczania maksymalnej ceny sprzedaży lub rekomendowanej ceny sprzedaży. Niedozwolone są również klauzule, które ograniczają produkcję, z nielicznymi wyjątkami ograniczeń nałożonych na licencjobiorcę w porozumieniu o jednostronnym transferze technologii lub tylko na jednego z licencjobiorców w porozumieniu o dwustronnym transferze technologii. Zabroniony jest również podział rynków lub klientów z zastrzeżeniem ściśle określonych wyjątków, które są różne dla porozumień zawartych pomiędzy konkurentami i przedsiębiorcami niebędącymi konkurentami.  Co do zasady niedozwolenie są również postanowienia ograniczające możliwość korzystania przez licencjobiorcę z własnych praw własności intelektualnej lub prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Zabronione pozostają również klauzule zobowiązujące licencjobiorcę do przeniesienia na lub udzielenia licencji wyłącznej licencjodawcy, do swoich rozwiązań, które są rozwinięciem lub usprawnieniem licencjonowanej technologii.

Jak widać poruszanie się w meandrach prawa konkurencji nie jest proste, a jeśli dołożyć do tego inne wyłączenie blokowe również istotne dla realizacji i korzystania z praw własności intelektualnej (o czym w kolejnym wpisie), dotyczące porozumień specjalizacyjnych i badawczo-rozwojowych, to poziom uwagi, jakim muszą wykazać się przedsiębiorcy w celu uniknięcia konfliktów prawnych i ewentualnych konsekwencji finansowych wynikających z reguł prawa konkurencji, jest bardzo wysoki.