Czy każdy wynalazek jest wynalazkiem w rozumieniu pwp, czyli czego nie można opatentować?

Twórca przystępując do pracy często nie ma świadomości na ile owoce jego działalności nadają się do opatentowania. Wynalazek jest szerokim pojęciem, jednak wbrew pozorom ograniczonym zarówno przez wymogi etyczne, jak i prawne. Ustawa Prawo Własności Przemysłowej w obecnym kształcie nie definiuje wprost wynalazku, a jedynie określa, że patenty udzielane są na rozwiązania, które są nowe, mają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego zastosowania.

Istnieje jednak grupa rozwiązań, które nie podlegają patentowaniu. Zostały one wskazane w art. 28 pwp i obejmują m.in. odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne, wytwory o charakterze jedynie estetycznym, schematy, zasady i metody przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej, wytwory lub sposoby, których możliwość wykorzystania nie może być wykazana lub wykorzystanie nie przyniesie rezultatu spodziewanego przez zgłaszającego w świetle przyjętych i uznanych zasad nauki, programy komputerowe jako takie i przedstawienia informacji. Dość istotną i obszerną grupę wyłączoną z patentowania stanowią także sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach i zwierzętach oraz odmiany roślin i rasy zwierząt jak również ich czysto biologiczne sposoby hodowli.

Wśród wspomnianych wyżej rodzajów rozwiązań dość dużym zainteresowaniem cieszą się wynalazki wspomagane komputerowo. Wielu przedsiębiorców skupia się na maksymalnym usprawnieniu pracy, na podniesieniu bezpieczeństwa pracowników oraz na opracowaniu narzędzi, które pozwolą skutecznie szacować zagrożenia i im zapobiegać. Jednakże w Polsce uzyskanie ochrony na tego rodzaju rozwiązanie nie jest łatwe. Sam program komputerowy, jako taki jak już wspomniano wyżej jest wyłączony z ochrony patentowej, natomiast możliwe jest opatentowanie na przykład sposobu sterowania grupą urządzeń z zastosowaniem takiego programu. Jednakże na usprawnienia w sposobach działania istniejących już algorytmów ochrona nie jest zbyt chętnie udzielana, a częstokroć w ogóle. Urząd polski dopuszcza możliwość udzielenia ochrony jedynie wówczas, kiedy można zdefiniować przedmiot zgłoszenia przez cechy techniczne a takich cech pozbawiony jest właśnie program komputerowy, który jest wytworem o charakterze niematerialnym. Wymagania Europejskiego Urzędu Patentowego są nieco mniej restrykcyjne. Odwilż nastąpiła wraz z decyzją w sprawie IBM (patent udzielony EP 0457112) – T1173/97, która dała zielone światło tym, którzy ubiegają się o ochronę oprogramowania. Decyzja ta mówi, iż udzielenie ochrony jest możliwe również na produkt w postaci programu komputerowego, kiedy daje on techniczny skutek, który wykracza poza normalne oddziaływanie fizyczne pomiędzy programem i komputerem. W patencie, którego numer podano powyżej jedno z zastrzeżeń zależnych dotyczy właśnie takiego programu, który zawiera kod programu pozwalający na wykonanie kolejnych etapów sposobu określonych odpowiednio w poprzednich zastrzeżeniach w momencie uruchomienia go na komputerze. Nie jest to jednak do końca program komputerowy jako taki i zgodnie z przyjętą praktyką powinien wykonywać kolejne etapy zmierzające do określonego skutku technicznego. Z kolei jeden z najbardziej liberalnych urzędów, czyli USPTO – Amerykański Urząd Patentowy podobnie jak UPRP nie dopuszcza możliwości udzielenia ochrony na programy komputerowe jako takie tłumacząc to głównie zablokowaniem postępu w dziedzinie, co jest w pełni uzasadnione, tym bardziej że nowe oprogramowanie jest często ulepszeniem istniejących już rozwiązań.

Oddzielną kwestię stanowi połączenie wynalazku osadzonego w dziedzinie urządzeń i programów komputerowych z urządzeniem medycznym. Takie połączenie może przysparzać dodatkowych problemów przy ubieganiu się o ochronę patentową, zwłaszcza w świetle pwp, które wskazuje w art. 29, że jakakolwiek ingerencja w ciało ludzkie w przypadku sposobu leczenia lub diagnostyki wyklucza możliwość uzyskania ochrony. Takie podejście Urzędów Patentowych do zdolności patentowej wynalazków w dziedzinie medycyny opiera się na zasadzie, że lekarze nie powinni być ograniczani przy opiece nad pacjentem obawą, że sposób leczenia lub diagnozy mogą być objęte patentem. Chociaż sposoby leczenia nie podlegają patentowaniu globalnie (wyjątek stanowią Stany Zjednoczone Ameryki, Australia oraz Nowa Zelandia), istnieje możliwość opatentowania zastosowania substancji lub kompozycji w takich sposobach leczenia lub diagnostycznych na podstawie tego samego art. 29, który wyraźnie wskazuje, że przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że jeżeli substancja lub kompozycja jest znana per se, ale nie była wcześniej stosowana w sposobie medycznym, nadal możliwe jest uzyskanie szerokiej ochrony na jej zastosowanie w dowolnym sposobie leczenia z tytułu tzw. „pierwszego zastosowania medycznego”. A zatem nowość i poziom wynalazczy definiuje się w takim przypadku przez zastosowanie substancji lub kompozycji w sposobie leczenia, a nie substancji lub kompozycji jako takiej. Ponadto, nawet jeśli medyczne zastosowanie danej substancji lub kompozycji jest już znane, istnieje możliwość ochrony takiej substancji lub kompozycji z tytułu tzw. „drugiego zastosowania medycznego”. Oczywiście w takim przypadku Zgłaszający musi wykazać, że leczenie taką substancją lub kompozycją nowej choroby nie byłoby oczywiste w świetle dostępnego stanu techniki. Wiele sposobów leczenia wymaga zastosowania urządzenia lub aparatury medycznej. Ponieważ powołanie się na pierwsze lub drugie zastosowanie medyczne jest ograniczone jedynie do sposobów, w których działanie medyczne opiera się na substancji lub kompozycji, nie dotyczy to więc zastosowania urządzenia lub aparatury medycznej. Tak więc jedynym sposobem na opatentowanie urządzenia medycznego jest zastrzeżenie samego urządzenia, bez wskazywania jego zastosowania.

Aby nastąpiło wykluczenie z tytułu sposobu medycznego, takie leczenie musi odbywać się za pomocą zabiegu chirurgicznego lub terapii. Jeżeli leczenie nie odnosi się do żadnego z nich, nie będzie objęte wykluczeniem z art. 29, a tym samym będzie kwalifikować się do ochrony patentowej. Terapia dotyczy leczenia, zapobiegania lub łagodzenia zaburzenia lub nieprawidłowego funkcjonowania organizmu, tj. przywracania organizmu do stanu normalnego – zdrowego. Zatem zabiegi czysto kosmetyczne nie byłyby klasyfikowane jako terapia, o ile jakikolwiek efekt kosmetyczny nie byłby nierozerwalnie związany z efektem terapeutycznym. Leczenie chirurgiczne natomiast odnosi się do charakteru leczenia, a nie jego zamierzonego celu. „Chirurgia” jest definiowana jako fizyczny zabieg przeprowadzany na ciele, a sposoby medyczne obejmujące zabieg inwazyjny na ciele są wyłączone z możliwości opatentowania jako sposób leczenia chirurgicznego. Takie sposoby mogą obejmować, między innymi, wstrzyknięcie, endoskopię lub wycięcie fragmentu ciała. Jeżeli etap chirurgiczny nie jest niezbędny dla wykonania wynalazku, należy pominąć taki etap w zastrzeganym rozwiązaniu. Niepatentowalne są również sposoby diagnostyczne, które są skojarzone bezpośrednio i nierozerwalnie z chirurgią lub terapią, wymagają szczególnej wiedzy, umiejętności i doświadczenia wykraczającego poza kompetencje przeciętnego znawcy, a także zawierają etap polegający na przeprowadzeniu procesu myślowego, np. w celu zidentyfikowania obrazu klinicznego i przypisaniu go do jednostki chorobowej. Patent może być jednak udzielony na sposób diagnostyczny przeprowadzany w sposób rutynowy, niewymagający znacznego zaangażowania intelektualnego albo w której proces diagnostyczny wykonywany jest maszynowo, bez udziału człowieka. Również sposoby, które nie prowadzą do diagnozy obrazu klinicznego, nie są wyłączone z możliwości patentowania. Na przykład sposoby prognozowania progresji bądź regresji choroby, tj. sposoby gromadzenia lub analizy danych, które nie pozwalają na podjęcie decyzji o koniecznym leczeniu, tj. nie prowadzą do diagnozy w ścisłym tego słowa znaczeniu, ponieważ sposób taki można zdefiniować jako przewidywanie tempa rozwoju lub poprawy lub czasu trwania stanu, który został już zdiagnozowany.

Problemy z możliwością patentowania wynalazków wspomaganych komputerowo oraz wynalazków przeznaczonych do użytku w branży medycznej są powszechne, jednak jak widać z powyższego opisu, ich opatentowanie nie jest niemożliwe. Pamiętając o definicjach zawartych w ustawie oraz orzecznictwie, można uzyskać ochronę na takie wynalazki. Aby zminimalizować ryzyko zaklasyfikowania wynalazku jako niepodlegający patentowaniu, warto jednak przy tworzeniu zgłoszenia patentowego na wynalazek tego typu skorzystać z usług rzecznika patentowego, który w sposób biegły porusza się w meandrach prawa własności intelektualnej.

Artykuł autorstwa Patrycji Kowalskiej i Katarzyny Jarmoszewicz, opublikowany 17 listopada 2022 roku w kwartalniku LIFE SCIENCE >>