Będą wreszcie osobne sądy dla spraw własności intelektualnej?

4 kwietnia 2019 r. Minister Sprawiedliwości skierował do konsultacji publicznych i opiniowania projekt ustawy zmieniającej Kodeks postępowania cywilnego oraz niektóre inne ustawy (nr z wykazu UD 497).

Projektowane zmiany mają doprowadzić do objęcia postępowań związanych z naruszeniem praw własności intelektualnej odrębną regulacją. Jej stosowanie przypadnie wyspecjalizowanym sądom na szczeblu okręgowym. Jednocześnie osobom, które będą chciały dochodzić swoich praw, ale również podmiotom, które nie mają pewności co do legalności swojego działania, udostępnione mają zostać zupełnie nowe lub zmodyfikowane instytucje procesowe, ułatwiające ochronę praw i pozycji rynkowej. Za dopełnienie projektowanej zmiany należy uznać sprofesjonalizowanie działań stron procesowych, poprzez nałożenie przymusu reprezentacji przez pełnomocników profesjonalnych, czyli adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych.

Własność intelektualna ma zyskać odrębność w sądach

Projekt ustawy zakłada wprowadzenie do Kodeksu postępowania cywilnego nowego postępowania odrębnego w sprawach własności intelektualnej. Obok spraw o ochronę praw autorskich czy też wynalazków lub znaków towarowych, do spraw z zakresu własności intelektualnej zaliczono również sprawy o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji oraz ochronę dóbr osobistych, jeżeli dotyczy to np. wykorzystania wizerunku w celach reklamowych bądź w związku z działalnością naukową lub racjonalizatorską.

Zakreślenie spraw z zakresu własności intelektualnej w taki właśnie sposób należy ocenić pozytywnie. Odpowiada to dotychczasowej praktyce uczestników sporów i sądów orzekających, które skutecznie dopatrywały się prawnych podstaw roszczeń i przyznawanej ochrony w różnych regulacjach, w tym ustawie o prawach autorskich, ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czy przepisach prawa własności przemysłowej.

Pozyskiwanie dowodów w sprawie

Projektowana zmiana to również szereg narzędzi, z których będą mogli korzystać dochodzący swoich praw. W pierwszej kolejności ustawodawca daje im do dyspozycji wniosek o zabezpieczenie środków dowodowych, którego celem jest zapewnienie powodowi, lub podmiotowi rozważającemu wniesienie powództwa, sposobu uzyskania informacji o faktach dotyczących naruszeń jego praw. To naruszyciel ma najszerszą wiedzę, choćby co do ilości wprowadzonych do obrotu towarów lub świadczonych usług, dlatego korzystne będzie posiadanie środka, który umożliwi pozyskanie tych informacji u źródła. Należy przy tym zauważyć, że projekt ustawy nie zawęża możliwości zastosowania zabezpieczenia wyłącznie wobec pozwanego lub przyszłego pozwanego, lecz wskazuje jako osobę obowiązaną każdego, w czyim władaniu znajduje się środek dowodowy, lub która może umożliwić jego zabezpieczenie. Tym samym powód będzie mógł kierować swoje działania zmierzające do pozyskania informacji niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy wobec kooperantów podmiotu pozwanego, jego dostawców czy też odbiorców. Tak jak w przypadku tradycyjnego zabezpieczenia, sąd będzie wydawać postanowienie bez doręczenia odpisu wniosku do uprawnionego, co ma zapewnić „efekt zaskoczenia” dla naruszyciela.

Za wykonanie choćby nieprawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia środka dowodowego będą odpowiedzialni komornicy, którzy odebrane od obowiązanego materiały mają składać w sądzie. Nie, zostaną one włączone do akt postępowania, zaś zasady zapoznawania się z nimi przez uprawnionego i ich powielania będzie określał sąd tym samym postanowieniem, w którym uwzględni wniosek o udzielenie zabezpieczenia.

Środkiem procesowym przysługującym jedynie powodowi ma zostać wniosek o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego. Jest to kolejne narzędzie, dzięki któremu powód może uzyskać od pozwanego na potrzeby prowadzonej sprawy środki dowodowe, których pozyskanie w legalny sposób poza postępowaniem sądowym jest niemożliwe. Projekt zakłada, że sam wniosek o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego ma spełniać pewne wymogi, między innymi określając środek dowodowy, którego wyjawienia żąda powód. Autorzy projektu w jego uzasadnieniu zastrzegają z góry, iż nie nakłada to na powoda obowiązku szczegółowego sprecyzowania środka poprzez wskazanie konkretnej nazwy czy np. numerów faktur lub ich lokalizacji, lecz jedynie „pewnego określenia” żądanego środka dowodowego „w granicach rozsądku”. W przypadku naruszeń popełnianych na skalę handlową przedmiotem wyjawienia lub wydania mogą być również dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe. Przedmiot zabezpieczenia będzie determinował jaki organ, sąd czy komornik, będzie realizował egzekucję postanowienia.

Znana z prawa autorskiego oraz prawa własności przemysłowej instytucja wezwania do udzielenia informacji ma uzupełnić trio narzędzi podmiotu dochodzącego ochrony swoich praw. Jego przedmiotem mają być określone w projektowanym art. 47911 informacje o kooperantach pozwanego oraz ilości i cenach podrobionych produktów.

Koncepcję przyznania powodowi tak szerokiego wachlarza środków, dzięki którym będzie mógł ustalić i przedstawić przed sądem dowody dotyczące naruszenia należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Natomiast o ich skuteczności zadecyduje przede wszystkim sprawność sądów w podejmowaniu rozstrzygnięć oraz organów egzekucyjnych w ich realizacji wobec obowiązanych. Niezwykle istotnym będzie również to, jaki kierunek obierze orzecznictwo rozpatrując zażalenia obowiązanych, a powołujących się na konieczność ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa.

Sąd zajmie się znakami towarowymi i wzorami przemysłowymi

Niejako dla zapewnienia równowagi, projektowana nowelizacja przyznaje sądom rozpatrującym sprawy z zakresu własności przemysłowej kompetencję do rozpoznania w ramach powództwa wzajemnego spraw o unieważnienie lub stwierdzenie wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy bądź unieważniania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego stanowiących podstawę roszczeń powoda głównego. Na tym tle zmiana nakłada na sąd rozpatrujący sprawę obowiązek podjęcia współpracy z Urzędem Patentowym RP, w celu uniknięcia dublowania się postępowań. Samą koncepcję rozpatrywania kwestii wygaśnięcia lub unieważnienia praw w toku postępowania cywilnego należy uznać za krok w stronę szybszego zakończenia sporu.

Naruszam czy nie?

Instytucją chroniącą sytuację prawną przedsiębiorców będzie postępowanie o ustalenie, czy określone podjęte lub zamierzone czynności nie stanowią naruszenia danego patentu, prawa ochronnego czy też prawa z rejestracji. Jednocześnie projekt ustawy jasno określa w jakiej sytuacji podmiot będzie dysponował interesem prawnym w wytoczeniu takiego powództwa. Przed wytoczeniem powództwa – w razie bierności ze strony uprawnionego z danego prawa – konieczne będzie skierowanie do niego pisma wzywającego do potwierdzenia, że określone czynności nie stanowią naruszenia. Dyskusyjną kwestią pozostaje obowiązek odczekania aż miesiąca od daty doręczenia uprawnionemu pisma do momentu wniesienia powództwa. W realiach wolnego rynku miesięczny termin można uznać za zdecydowanie zbyt długi.

Jak zaznaczyłem na wstępie, projektowana nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego ma na celu sprofesjonalizowanie postępowań z zakresu własności intelektualnej. To dobry pomysł, bowiem posiadający odpowiednie kwalifikacje i wiedzę sędziowie będą w stanie szybciej przejść do merytorycznego rozpoznawania sprawy. Pozostaje mieć przy tym nadzieję, że wyznaczone do orzekania w sprawach własności intelektualnej sądy będą dysponowały odpowiednio liczną kadrą, ponieważ nawet najlepsze instytucje prawne okazują się bezużyteczne dla uczestników obrotu gospodarczego i posiadaczy praw, jeżeli postępowania nadmiernie rozciągają się w czasie, a orzekane środki zabezpieczające nie są skutecznie egzekwowane.