Czy Bitcoina można opatentować?

Bitcoin to kryptowaluta pierwszy raz opisana w 2009 r. w artykule autorstwa Satoshi Nakamoto. Do dziś nie ma pewności, kim jest, czy może kim są Satoshi Nakamoto, bo być może mowa o grupie osób wspólnie działających pod takim pseudonimem. Pewne jest jednak, że koncepcja Bitcoina, czyli innowacyjnej waluty wywołała rewolucję na światowym rynku finansowym. Bitcoin należy do technologii z grupy FinTech.

Bitcoin bazuje na Blockchainie

Bitcoin jest jednym z przykładów zastosowania technologii Blockchain (ang. łańcuch bloków). Blockchain to zdecentralizowana i rozproszona baza danych, zbudowana za pomocą algorytmów kryptograficznych, której rejestry są publiczne i jawne. Co to oznacza w praktyce? Przede wszystkim Blockchain z założenia pozwala uzyskać rejestr danych, który jest w pełni transparentny, wiarygodny i bezpieczny pomimo braku centralnej jednostki zarządzającej tymi danymi. W efekcie mogła powstać na przykład kryptowaluta Bitcoin, którą można obracać w wirtualnym świecie bez nadzoru przeprowadzanych transakcji ze strony banków.

Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy tego typu rozwiązania można w ogóle patentować. Przede wszystkim należy się zastanowić, co jest istotą rozwiązań z branży Fin-Tech. A już jak sama nazwa wskazuje –  Fin-Tech to połączenie finansów i technologii.

Podobne prawo patentowe w różnych krajach

Każdy kraj i urząd patentowy ma własne ustawy i przepisy regulujące szczegółowo prawo patentowe na danym terytorium. Pewne ogólne założenia są jednak wspólne dla wszystkich prawodawstw i stanowią podstawę koncepcji patentu. Jednym z nich jest wymóg technicznego charakteru rozwiązania. Różnie bywa to sformułowane, wynalazek musi „mieć efekt techniczny”, rozwiązywać „problem techniczny”, wynalazek stanowi „wytwór pomysłu technicznego, w którym stosowane są prawa natury” itp., ale znaczenie jest podobne – poprzez ochronę patentową nie możemy monopolizować czysto abstrakcyjnych koncepcji. Nie można również zmonopolizować poprzez patent odkryć naukowych i praw przyrody, czy praw i operacji matematycznych. Schematy, zasady i metody przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier czy prowadzenia działalności gospodarczej oraz programy komputerowe też są zazwyczaj traktowane jako nienamacalne, abstrakcyjne rozwiązania niepodlegające patentowaniu.

Dlatego właśnie w przypadku FinTech aspekt związany z finansami jako takimi jest bardzo trudny do opatentowania. Transakcje finansowe, szczególnie prowadzone w świecie wirtualnym, są dość abstrakcyjnym konceptem i ciężko je określić mianem wynalazku o charakterze technicznym. Istotą innowacyjności tych rozwiązań jest jednak zaprzęgnięcie nowoczesnych technologii do świata finansów. Tu również pojawiają się dylematy. Dokonywanie podziału na cechy techniczne i abstrakcyjne, w tradycyjnym rozumieniu tych pojęć przez prawo patentowe, jest bardzo trudne w przypadku nowoczesnych technologii opartych o sztuczną inteligencję, uczenie maszynowe, czy blockchain.

Wyzwania przyszłości

Obecnie urzędy patentowe na całym świecie mierzą się z potrzebą dostosowania prawa patentowego (którego podstawowe założenia spisywane były pod koniec XIX w.) do wymagań współczesnego przemysłu znajdującego się w fazie czwartej rewolucji przemysłowej. W praktyce każdy urząd ma obecnie własne, specyficzne podejście do patentowania wynalazków wspomaganych komputerowo, czyli angażujących oprogramowanie, wynikające z ewolucji w myśleniu i interpretacji przepisów, np. prawo w USA na przestrzeni lat ulegało gwałtownym zmianom przechodząc od podejścia bardzo liberalnego do mocno restrykcyjnego. Aktualnie chyba najbardziej stabilne i przewidywalne, a przy tym dość liberalne podejście do wynalazków wspomaganych komputerowo prezentuje Europejski Urząd Patentowy.

Patenty są już udzielane

Coraz więcej urzędów patentowych jest zdania, że choć software jako taki oczywiście nie podlega patentowaniu, to już jego zastosowanie w celu rozwiązania konkretnego problemu technicznego może być opatentowane. Jest więc duża szansa na opatentowanie rozwiązań wspomagających rozwój Fin-Techu poprzez np. zwiększenie bezpieczeństwa operacji przy wykorzystaniu kryptografii lub innych rozważań technicznych na temat działania wewnętrznego komputera. Przykłady udzielonych patentów na wynalazki związane z kryptowalutami znajdziemy przede wszystkim (choć nie tylko) w klasie G06Q międzynarodowej klasyfikacji patentowej, dotyczącej systemów i metody przetwarzania danych m. in. do celów finansowych:

• US10055715B1: patent udzielony w 2018 r. przez amerykański urząd USPTO na rzecz amerykańskiej firmy SQUARE zajmującej się płatnościami mobilnymi. Zastrzegany wynalazek to sieć płatności kryptowalutą, w której rozwiązywany jest problem opóźnień w przetwarzaniu zleceń.
• EP3387785B1: patent udzielony na początku 2019 r. przez Europejski Urząd Patentowy (EPO) na rzecz nChain – firmy FinTechowej specjalizującej się w oprogramowaniu dotyczącym kryptowalut. Zastrzegany wynalazek dotyczy bezpieczeństwa operacji przeprowadzanych w ramach blockchain.
• EP3455999B1: również należący do nChain patent z lipca 2019 r. Wynalazek dotyczy technik kryptograficznych zapewniających bezpieczeństwo transakcji.

Wracając więc do tytułowego pytania. Odpowiedź, jak to zwykle bywa w świecie prawniczym, brzmi: to zależy. Przygotowanie opisu patentowego rozwiązań z dziedziny Fin-Tech, jak i innych nowych technologii, jest zadaniem złożonym i pełnym pułapek. Rozwiązanie musi zostać odpowiednio opisane, poparte schematami i przykładami wykonania, konieczne jest skupienie się na jego cechach technicznych w rozumieniu prawa patentowego. Dlatego w tym procesie z pewnością nieocenione okaże się wsparcie doświadczonego rzecznika patentowego.