Ogólne wrażenie w prawie wzorów przemysłowych
Konstruując przepisy prawa ustawodawca musi posługiwać się czasem pojęciami nieostrymi, których zakres znaczeniowy jest dookreślany dopiero przez organ stosujący prawo. Tego rodzaju pojęcia nie tylko pozwalają „dopasować” treść prawa do stanu faktycznego danej sprawy, ale nie raz odnoszą się również do procesu wartościowania, który z założenia ma subiektywny charakter. Aby jednak nie dochodziło do sytuacji, w których każdy czytający skonstruowany w ten sposób przepis prawa dokonuje własnej (niezależnej od innych) interpretacji, w orzecznictwie i doktrynie wypracowuje się pewne kryteria oceny danego pojęcia, któremu nadano swoiste znaczenie prawne.
Takim niedookreślonym znaczeniowo pojęciem jest sformułowanie „ogólne wrażenie” odnoszące się do wizualnego odbioru wzorów przemysłowych. Wzornictwo przemysłowe odwołuje się do kategorii estetycznych, dlatego na gruncie prawnym ocena wzoru musi mieć również charakter relatywny. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że pojęcie „ogólne wrażenie” determinuje dwie najistotniejsze kwestie związane z tą dziedziną prawa: po pierwsze samą definicję prawną wzoru przemysłowego, a po drugie zakres jego ochrony prawnej, co z kolei wiąże się z problematyką naruszenia prawa wyłącznego do wzoru przemysłowego.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Przy czym ustawodawca przyjął, że wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli „ogólne wrażenie”, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo.
Oznacza to, że dany wytwór może stanowić wzór przemysłowych tylko, jeżeli wywołuje „ogólne wrażenie” odróżniające go od innych (wcześniej upublicznionych) wzorów, czyli posiada tzw. indywidualny charakter. Przepisy nie precyzują jednak, czy wspomniana „różnica” w zakresie „ogólnego wrażenia” ma charakter stopniowalny, czy też po prostu oba wrażenia wywoływane przez porównywane wzory mają się różnić. Wydaje się jednak, że chodzi po prostu o różnicę, zwłaszcza że już pojęcie „wrażenia” wywoływanego przez wzór zostało w przepisie dookreślone znaczeniowo przymiotnikiem „ogólne”.
Jeśli dany wzór został zastrzeżony w odpowiednim urzędzie ds. własności przemysłowej, wówczas prawo z rejestracji przyznaje wyłączność zawodową lub zarobkową w zakresie korzystania z niego. Oznacza to, że żaden inny podmiot rynkowy nie może (bez zgody uprawnionego) oferować lub sprzedawać wytworów, które są identyczne w stosunku do zastrzeżonego wzoru lub które wywołują tożsame „ogólne wrażenie”. Warto zaznaczyć, że w polskim ustawodawstwie prawo z rejestracji wzoru przemysłowego ogranicza się do tego rodzaju wytworów, dla których nastąpiło zgłoszenie. Wymogu tego nie ma natomiast w odniesieniu do wzorów wspólnotowych rejestrowanych w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO).
Wzór wspólnotowy butelki zarejestrowany pod nr RCD 002402651-0001 i…
…wcześniejszy wzór wspólnotowy nr 000870126-0001 sprawiający odmienne ogólne wrażenie według EUIPO (decyzja Wydziału Unieważnień z 30.04.2015)
Powstaje zatem podstawowe pytanie: jak ocenić ogólne wrażenie wywierane przez konkretny wzór przemysłowy i na co zwrócić w tym zakresie uwagę porównując wzory. Z pomocą przychodzi nam polskie i europejskie orzecznictwo, a także oparte o nie wypowiedzi doktryny prawa, gdzie wskazuje się konkretne kryteria i standardy oceny porównawczej wzorów przemysłowych.
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że ocena „ogólnego wrażenia” wywoływanego przez wzór przemysłowy jest dokonywana z punktu widzenia poinformowanego użytkownika. Kogo zatem możemy zaklasyfikować do tej kategorii? Przyjmuje się, że użytkownik zorientowany to ktoś, kto niekoniecznie jest ekspertem w danej dziedzinie, ale jednak posiada wyższy zasób wiedzy na temat wzorów danego rodzaju niż przeciętny konsument, który je nabywa. Tego typu użytkownikiem np. w stosunku do wzorów mebli jest hurtownik zajmujący się ich sprzedażą. Nie jest on ich producentem, ale też nie jest ich docelowym odbiorcą (konsumentem). Oczywiście wskazanie „poinformowanego użytkownika” jest możliwe tylko w odniesieniu do konkretnego przypadku i z uwzględnieniem charakteru danego wzoru.
Po drugie, przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru – czyli właśnie ogólnego wrażenia jakie wywołuje on na poinformowanych użytkownikach w odróżnieniu od innych wzorów – bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej przy jego opracowywaniu. W orzecznictwie przyjmuje się, że zakres tej swobody determinują cechy funkcjonalne przedmiotu oraz wcześniejsze wzornictwo. W konsekwencji w przypadku wzorów, które muszą uwzględniać przede wszystkim wymogi funkcjonalne przedmiotu, zakres swobody twórczej jest mniejszy, niż w przypadku wzorów, w których przeważają założenia estetyczne (tak: wyrok WSA w Warszawie z 28.10.2016 r., sygn. VI SA/Wa 413/16).
Gdy modelowy zorientowany użytkownik zostanie już zdefiniowany w danej sprawie, a także ustalony zostanie zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru, można przejść do właściwej oceny „ogólnego wrażenia” wywoływanego przez konkretny wzór. Także i na tym etapie wypracowano kilka posiłkowych kryteriów, pozwalających określić, na co zwrócić szczególną uwagę.
Przede wszystkim „ogólne wrażenie” wywierane przez wzór przemysłowy powinno być oceniane całościowo, bez różnicowania poszczególnych elementów estetycznych wzoru na bardziej lub mniej istotne. Całościowa ocena wzoru może rodzić problemy np. przy tzw. produktach złożonych, które składają się z wielu części, a tym samym mogą być zastępowane, umożliwiając rozłożenie i ponowne złożenie tego produktu. Wątpliwości mogą pojawiać się także przy ocenie zestawów produktów (kompletów), składających się z kilku elementów, z których każdy może być jednocześnie chroniony jako osobny wzór (np. zestawy mebli). W takich sytuacjach przy porównaniu dwóch wzorów powstaje pytanie, czy tożsamość jednego z produktów wchodzących w skład danego zestawu jest wystarczająca do uznania, że oba wzoru oceniane całościowo wywołują to samo „ogólne wrażenie” na zorientowanym użytkowniku.
Ponadto, przyjmuje się, że ocena „ogólnego wrażenia” wywieranego przez porównywane wzory powinna być dokonywana w sposób bezpośredni. Brak zatem obaw, że będzie ona oparta wyłącznie o pozostałe w pamięci wspomnienia obu wzorów (ang. imprefect recollection). Warto zwrócić uwagę, że to właśnie dzięki bezpośredniemu porównaniu wzorów przemysłowych zorientowany użytkownik ma szanse dokonania całościowej oceny wywieranego przez nie „ogólnego wrażenia”. W przeciwnym przypadku mogłaby istnieć obawa, że skupi się on tylko na określonych elementach danego wytworu.
Wreszcie tytułem przykładu warto przytoczyć kilka innych kryteriów stosowanych w praktyce Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO).
Zgodnie z nimi:
względna waga, jaką należy przypisać poszczególnym cechom porównywanych wzorów, może zależeć od sposobu używania produktu, w tym ich widoczności podczas używania produktu (wyrok Sądu UE z 22.06.2010 r., sygn. T-153/08, pkt 64-66 i 72);
poinformowany użytkownik przypisze niewielkie znaczenie cechom, które są całkiem pospolite i powszechne dla danego typu produktu, a skupi się na tych cechach, które są arbitralne lub odbiegają od normy (wyrok Sądu UE z 18.03.2010 r., sygn. T-9/07, pkt 77);
podobieństwa dotyczące cech, w odniesieniu do których twórca miał ograniczony stopień swobody, mają niewielkie znaczenie pod względem wrażenia całościowego wywoływanego przez takie wzory u poinformowanego użytkownika (wyrok Sądu UE z 18.03.2010 r., sygn. T-9/07, pkt 72).
Choć powyżej przedstawiono zaledwie część z aspektów, które należy brać po uwagę przy ocenie „ogólnego wrażenia” wywieranego przez wzór przemysłowy, widać wyraźnie, że to z pozoru niedookreślone pojęcie w praktyce stosowania prawa nabiera szczególnego znaczenia. Żeby je w pełni zrozumieć, potrzeba nie tylko wnikliwej analizy samych przepisów, orzecznictwa i doktryny, ale także odwołania się do kategorii estetycznych. Między innymi to właśnie sprawia, że prawo wzorów przemysłowych jest tak unikatowe, a zarazem pasjonujące.
